เครื่องเขิน

“เครื่องเขิน”

 “ด้วยปณิธานที่มุ่งมั่นในการอนุรักษ์ภูมิปัญญาท้องถิ่นให้คงอยู่ จึงอยากเผยแพร่ความงดงามนี้ไม่ให้หายไปตามกาลเวลา”

ที่กล่าวไปข้างต้นนั้นเป็นคำพูดของคุณศศิธร มงคลเรืองฤทธิ์ ครูศิลป์ของแผ่นดิน กลุ่มเครื่องเขินเชิงดอย ที่ได้ผลิตเครื่องเขินมานานนับตั้งแต่ได้รับตกทอดมาจากครอบครัว ทำให้เกิดความผูกพันและความภาคภูมิใจที่ได้รับความรู้ในวิธีการทำจนสามารถนำมาประกอบอาชีพและเผยแพร่ผลงานให้ผู้คนได้รับรู้ถึงวัฒนธรรมดั้งเดิมจากชาวล้านนาผ่านลวดลายและวิธีการทำที่ประณีตของเครื่องเขิน

ดังที่กล่าวไปข้างต้นถึงความประณีตในขั้นตอนการทำเครื่องเขิน ทำให้กลายเป็นงานที่ต้องทำด้วยมือเพื่อสามารถสร้างสรรค์ผลงานที่มีความงดงามและแฝงไปด้วยความละเอียดอ่อนได้

เครื่องเขิน คืออะไร?

เครื่องเขิน คือ ภาชนะต่าง ๆเช่น พาน หีบผ้า กระโถน เป็นต้น ที่ทำจากผิวไม้ไผ่ฉาบรักสมุก หรือรักชาด เพื่อกันน้ำรั่วซึม เขียนลวดลายตกแต่ง และทารักน้ำเกลี้ยงให้ขึ้นเงา [ii]ที่มาของการตั้งชื่อได้มาจากการเรียกตามนามของชนเผ่าผู้ประดิษฐ์ขึ้นคือ ไทเขิน เป็นชนพื้นเมืองหรือคนไทที่อยู่ในลุ่มแม่น้ำเขินในแคว้นเชียงตุง เป็นชนกลุ่มหนึ่งในตระกูลไทลื้อ(https://guru.sanook.com/6623/) วิธีการทำเริ่มจากใช้ตอกไม้ไผ่เหลาจนบางขึ้นโครงร่างขัดลานเป็นรูปให้แน่นแข็งแรง ยาร่องลงสมุกจากนั้นจึงขัดต่อจนเกลี้ยงบาง มีความเบาและยืดหยุ่น จากนั้นจึงนำไปตกแต่ง ไม่ว่าจะเป็นการเขียนลายขูด ลายปิดทองรดน้ำ ลายเปลือกไข่ 

ประเภทเครื่องเขิน

1.       เครื่องเขินลายเปลือกไข่

สิ่งที่ต่างจากเครื่องเขินชนิดอื่นมีเพียงการตกแต่งโดยนำแปลือกไข่ที่ละเอียดมาติตลงบนรักดำแล้วทารักดำทับอีกรอบ จากนั้นขัดรักส่วนที่ทาทับออก จนเห็นเปลือกไข่ที่มีลวดลายสวยงาม แต่ต้องใช้ความละเอียดอ่อนในการวางเปลือกไข่ เพราะไม่เช่นนั้นอาจทำให้เปลือกไข่เสียหายและไม่สวยงาม

2.       เครื่องเงินลายขูด

หรือที่เรียกว่า ลายควัด หรือฮายดอก มีวิธีการทำโดยใช้เหล็กแหลมกรีดเส้นสร้างลวดลายลงบนผิวรักสีดำแล้วจึงนำรักสีแดงชาดถมไปในร่องที่กรีดไว้ ทิ้งไว้จนกว่าจะแห้งจากนั้นจึงนำมาขัดส่วนนอกสุดออกจนสะอาด จะเห็นพื้นรักสีดำกับร่องลึกสีแดง จากนั้นจึงเคลือบด้วยยางรักให้ใสจนขึ้นเงาเป็นครั้งสุดท้าย

3.       เครื่องเขินลายปิดทองรดน้ำ

ขั้นตอนการทำเริ่มจากนำหินหรดาลฝนกับหินลับมีด ผสมกับกาวกระถินและน้ำส้มป่อย นำไปเขียนตัดเส้น และถมช่องที่ต้องการให้เห็นพื้นรักสีดำ เมื่อเขียนเสร็จใช้ผ้านุ่มเช็ดฝุ่นออกแล้วนำผ้าชุบยางรักที่เคี่ยวไฟไว้จนเหนียว นำมาทำการเช็ดรัก คือ เช็ดยางรักลงบนพื้นที่ไม่ได้ลงหรดาล (พื้นที่จะปิดทอง) ปิดทองลงบนพื้นที่เช็ดรักไว้ โดยเมื่อปิดเสร็จก็นำกระดาษที่หุ้มแผ่นทองมาชุบน้ำ และปิดทับทองที่ลงไว้ พรมน้ำให้ชุ่มพื้นผิวทั้งหมด นำน้ำมารดและล้างจนน้ำยาหรดาลออกจนหมด ทำให้ส่วนที่ปิดทองกลายเป็นตัวลายตามที่เขียนไว้

4.       เครื่องเขินลายเพ้นท์

เป็นการตกแต่งหัตถกรรมเครื่องเขินโดยการเพ้นท์สี เพื่อจะเพิ่มความหลากหลายของลวดลายให้สวยงามเพราะสามารถแต่งแต้มสีสันได้มากกว่ายางรักสีดำและสีชาด

การเผยแพร่เครื่องเขิน

          คุณศศิธร มงคลเรืองฤทธิ์ได้ถูกยกย่องให้เป็นครูศิลป์ของแผ่นดินในด้านการทำเครื่องเขินที่สืบทอดต่อกันมาอย่างยาวนาน และด้วยความตั้งใจในการเผยแพร่เครื่องเขินเพื่อไม่ให้สูญหายประกอบกับการเป็นที่รู้จักในด้านประสบการณ์การทำเครื่องเขินมาอย่างยาวนาน ทำให้มีกลุ่มศึกษาดูงานเข้ามาให้ความสนใจ ทั้งจากหน่วยงานรัฐบาล เอกชน ตลอดจนกลุ่มนักศึกษาที่สนใจ จึงกลายเป็นจุดเริ่มต้นในการเป็นวิทยากรให้ความรู้เรื่องเครื่องเขินและเกิดการแลกเปลี่ยนกับกลุ่มศึกษาเหล่านี้ เพื่อนำมาปรับใช้กับเครื่องเขินให้คงอยู่สืบต่อไป

ติดต่อสั่งซื้อหรือสอบถามสินค้าได้ที่

คุณศศิธร มงคลเรืองฤทธิ์ กลุ่มเครื่องเขินเชิงดอย

เบอร์โทรศัพท์ : 083 – 3210997

Facebook :เครื่องเขิน เชิงดอย by.ป้าไพ,ป้าพิน

ที่อยู่ 165 ม.12 ต.เชิงดอย อ.ดอยสะเก็ด จ.เชียงใหม่ 50220